Kısıtlar Teorisi (Theory of Constraints)

İşler İyi Gitmiyorsa Paradigma Değiştirin” başlıklı yazımda Kısıtlar Teorisi ‘ne (Theory of Constraints) kısaca değinmiş ve işlerin neden iyi gitmediğini ve hangi noktada tıkandığını analiz etmede bu teoriden faydalanılması gerektiğinden bahsetmiştim. Orada kullandığımız cümle aynen şu şekildeydi:

Aslında, çözüm sürecinde, paradigma değişimine gerek duyulmasını sağlayan nedenleri ortaya çıkarmanız gerekiyor. Bunun için tüm işinizi, süreçlerinizi, pazarınızı, çalışanlarınızı, varsa üretiminizi, stoklarınızı, kısaca işletmeniz ile ilgili her şeyi masaya yatırarak başlamanız gerekiyor. Eğer bu derece yanlış giden bir şeyler varsa, bulmanız da çok uzun sürmeyecektir. Yakında, hakkında bir yazı yazmayı planladığım Kısıtlar Teorisi (Theory of Constraints) bu anlamda size yardımcı olacaktır, diye düşünüyorum.

Bu yazımda ise, Kısıtlar Teorisi ‘ni daha detaylıca işlemek ve konu üzerindeki düşüncelerimi paylaşmak istiyorum.

Kısıtlar teorisi, 1980’lerin başında Dr. Eliyahu M. Goldratt tarafından geliştirilen bir yönetim sistemi felsefesidir ve temel savı, kısıtların bir firmanın performansını belirlediği ve her sistemin en az bir tane kısıta sahip olduğudur (Ruhl, 1997a:60; Tollington, 1998:46). Kısıtlar Teorisi ilk olarak 1984 yılında Dr. Goldratt tarafından yazılan “The Goal” adlı kitapta ortaya konulmuştur. Bu durumda kısıtlar teorisini tanımlamak için öncelikle kısıtı tanımlamak gerekir. Kısıt “bir sistemin para kazanma hedefini başarmasını engelleyen herhangi bir unsur” olarak tanımlanabilmektedir (Umble ve Srikanth, 1995:81). Kısıtlar teorisi de “kısıtların yönetilmesi yoluyla sürekli gelişmeye odaklanan bir yönetim yaklaşımı” olarak tanımlanabilmektedir (Atwater ve Gagne, 1997:6-7).

Akademik tanımı biraz daha karışık görünse de, teorinin şu şekilde basite indirgenebileceğini düşünüyorum:

Bir işletmenin para kazanmasını (veya daha fazla para kazanmasını) engelleyen en az bir kısıt (engel) her zaman vardır ve bu kısıt zincirin en zayıf halkasını oluşturmaktadır. Bir zincirin en zayıf halkası kadar sağlam olacağından hareketle, sistemin verimli olarak işleyebilmesi ve karlılık adına mutlaka bu kısıtın bulunması ve düzeltilmesi gerekmektedir, ki teoriye göre bu kısıt bulunsa dahi iyileştirilebilecek en az bir kısıt daha bizi bekliyor olacaktır. Süreç böyle sürüp gidecek ve ortaya çıkan her kısıtı tespit edip düzelten işletmeler bu sayede sürekli iyileştirme sergileyeceklerdir.

Tahmin edileceği üzere, daha ziyade üretim işletmeleri ve üretim sistemleri için geçerli olan kısıtlar ve teori, aslında hizmetler dahil her alana oldukça iyi bir biçimde uyarlanabilmektedir.

Kısıtların neler olabileceğine, daha doğrusu ne şekilde sınıflandırılabileceğine gelirsek, burada da farklı yaklaşımlar olduğunu görmekteyiz. Örneğin Ruhl (1996:44), temel olarak içsel ve dışsal kısıtlar olarak ikili basit bir sınıflandırma yapmaktadır. İçsel kısıtlar; yönetim politikaları, çalışanların tutumları veya üretim sürecinin kapasitesi gibi örneklerle açıklanabilir. Dışsal kısıtlar ise isletmelerin müdahale etmesinin mümkün olmadığı pazar talebi gibi değişkenlerden oluşmaktadır. Atwater ve Gagne (1997:7) ise, işletme kısıtlarını çeşitlerine göre; pazar kısıtları, kaynak kısıtları, politik (politika değil) kısıtlar, hammadde kısıtları ve lojistik kısıtlar şeklinde beş farklı kategoriye ayırmıştır. Tablo 1′ de bu kısıtlar ve kısa açıklamaları görülebilir.

 

Kısıt yönetiminin aşamaları Goldratt’ a göre şöyle özetlenebilir:

  • Birinci Aşama: Kısıtların Tespit Edilmesi
  • İkinci Aşama: Kısıtların Nasıl Düzeltileceğine Karar Verilmesi
  • Üçüncü Aşama: İlgili Herşeyin İkinci Aşamanın Uygulanması İçin Seferber
    Edilmesi
  • Dördüncü Aşama: Kısıtların Ortadan Kaldırılması
  • Beşinci Aşama: Kısıtlar Kaldırıldığında İlk Aşamaya Geri Dönülmesi

Bununla birlikte Geri ve Ahituv (2008:343), kısıtlar teorisinin çalışma prensiplerine iki aşama daha eklemiş ve kısıtların yedi aşamada yönetilebileceğini belirtmektedir. Bu aşamalar şu şekildedir:

1. Sistem hedeflerinin tanımlanması
2. Evrensel performans ölçülerinin belirlenmesi
3. Sistem kısıtlarının belirlenmesi
4. Sistem kısıtlarını ortadan kaldırma yollarına karar verilmesi
5. Sistemin kısıtlara indirgenmesi
6. Sistem kısıtlarının ortadan kaldırılması
7. Sistem kısıtlarının ortadan kaldırılması aşamasında sorunla karşılaşılması
durumunda 3. Aşamaya geri dönülmesi.

Bu yazıda Kısıtlar Teorisi (Theory of Constraints) genel hatları ile aktarılmaya çalışılmıştır. Detaylı bilgi için gerekli kaynaklar ziyadesiyle mevcuttur. Kişisel görüşüm, Kısıtlar Teorisi ‘nin her ne kadar mucizevi bir ilaç olmasa da, özellikle işleri yolunda gitmeyen veya istenilen performansı herhangi bir nedenden dolayı gösteremeyen ve bu nedenin tespitinde sıkıntı yaşanılan her türden işletme için oldukça faydalı olduğu yönündedir. Bununla birlikte, bilhassa problemlere kısa vadeli yaklaşması bakımından teoriye gelen eleştirilerden de bahsetmek gerekmektedir.

 

Bir yanıt yazın

E-posta adresiniz yayınlanmayacak. Gerekli alanlar * ile işaretlenmişlerdir